Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubrikler)

 

Dereceli puanlama anahtarı, öğretmene ve öğrenciye ilgilenilen konu ya da etkinlikle ilgili yardımcı olan açık beklentiler ya da ölçütler setidir. 

Dereceli puanlama anahtarının, kontrol listesi ve dereceleme ölçeklerinin benzer noktaları vardır. Kontrol listesi gözlenen performansa ilişkin ölçütler listesi ve performansın gözlenme durumuna ilişkin işaretlemeleri içermekteydi. Benzer şekilde dereceleme ölçeklerinde de ölçütler listesi ve performansın gözlenme dereceleri bulunmaktaydı. Dereceli puanlama anahtarı ise, her bir ölçüt için performans düzeyine ilişkin tanımlama sağlamaktadır. Daha açık bir anlatımla, dereceli puanlama anahtarlarında öğrencilerin hangi davranışları gösterdiğinde hangi performans düzeyinde yer alacağı tanımlanmaktadır.

Performans dayanaklı değerlendirmede dereceli puanlama anahtarı kullanımının öğretmene ve öğrenciye sağladığı faydalar Airasian & Russel tarafından şöyle özetlenmiştir:

Öğretmenlere Sağladığı Faydalar;

• Önemli öğretim hedeflerine ilişkin ölçüt belirlemek
• Öğrenci değerlendirmelerine ilişkin ölçüt belirlemek
• Değerlendirmenin tutarlığını artırmak, puanlamadaki öznelliği azaltarak puanlamanın tartışmalı olmasını bir ölçüde önlemek
• Öğrenci performansı hakkında öğrenci ve ebeveynler için açık geri bildirim sağlamak

Öğrencilere Sağladığı Faydalar;

• Performans hakkında öğretmen beklentilerini açıklamak
• Süreç ya da üründen hangisinin önemli olduğunu göstermek
• Kendi çalışmalarını izlemek ve eleştirmeye yardımcı olmak
• Performans tanımlamalarına ilişkin bilgi sağlamak
• Geleneksel sayısal ya da sembolik (harf ile gösterme) sonuç yerine performansa ilişkin açık bilgi sağlamak

Dereceli puanlama anahtarı geliştirilirken Nitko (2004, s.266,268), iki yaklaşım önermiştir. Bunlardan ilki ‘’yukarıdan aşağıya (todown)’’ yaklaşımıdır ve puanlama anahtarı geliştirmeye değerlendirecek öğrenci performansının kavramsal çerçevesini oluşturarak başlanır. Sonrasında izlenen adımlar şunlardır:

1.      Değerlendirilmek istenen içerik ve performansa ilişkin tanımlanan başarı düzeylerine yönelik bir kavramsal çerçeve uyarlamak ya da oluşturmak

2.      Puanlama anahtarında yer alacak performansın tanımlarına ilişkin detaylı bir taslak oluşturmak

3.      Genel puanlama anahtarı oluştururken farklı görevlerin değerlendirebileceği içerik ve süreçlerin önemli yönlerine odaklanmak

4.      Belirli bir görev için puanlama anahtarı oluşturulduğunda o göreve özgü performans ölçütlerini belirlemek

5.      Puanlama anahtarını çok sayıda öğrenci performansını değerlendirmede kullanmak, gerekli durumlarda gözden geçirmek ve yeniden düzenlemek

İkinci yaklaşım ise ‘’aşağıdan yukarıya (bottom-up)’’ biçiminde adlandırılan ve puanlama anahtarı oluşturmaya öğrenci çalışmalarından örneklerin incelenmesiyle başlanan yaklaşımdır. Sonrasında izlenen adımlar şunlardır:

1.      Farklı nitelik düzeylerini temsil edecek şekilde yaklaşık 10-12 öğrenci çalışmasının incelenmesiyle gerçek performans tepkilerini belirtmek

2.      Çalışmaları incelemek ve yüksek, orta ve düşük nitelikli olmak üzere üç kategoride toplanacak biçimde sıralamak

3.      Her bir kategoride yer alan çalışmaları dikkatlice incelemek ve neden bu kategoride yer aldığını net biçimde açıklamak

4.      Tüm kategoriler için önerileri gözden geçirerek performans boyutlarını tanımlamak

5.      Her bir kategoride yer alan performans boyutu için öğrenci merkezli tanımlamalar yazmak

Her iki yaklaşıma göre geliştirilen puanlama anahtarı birbirine benzer olması ve büyük ölçüde örtüşmesi beklenmektedir. Böylece öğrenci performans düzeyinin iyi tanımlandığı bir değerlendirme yapılmış olacaktır.

Puanlama anahtarlarının, bütüncül ve analitik olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Analitik puanlama anahtarıyla, öğretmen her bir ölçütü ayrı ayrı puanlamakta, bütüncül puanlama anahtarında ise öğrenci yanıtın genel niteliğine ilişkin tek bir puan vermektedir.

Analitik puanlama anahtarı, öğrenciye üstün ve sınırlı yönlerine ilişkin daha detaylı geribildirim sağlamaktadır. Böylece öğrenci, yanıtlarından hangilerinin uygun olduğu, hangilerinin geliştirilmeye ihtiyacı olduğu bilgisine ulaşılabilir. Buna karşılık analitik puanlama anahtarının en büyük sınırlılığı, doldurulmasının zaman almasıdır. 

Bütüncül puanlama anahtarları geliştirilmesi ve doldurulması bakımından analitik puanlama anahtarlarından daha kolaydır. Bütüncül puanlama anahtarlarının en büyük sınırlılığı ise, öğrenciye üstün ve sınırlı yönleri hakkında özel geribildirim sağlayamamasıdır.

Rubrik geliştirilirken yapılan genel hatalar: 

• Değerlendirilecek davranışlar açıkça belirlenmemektedir. 
• Tüm katılımcıların tanımlanan davranışları aynı şekilde anlayıp anlamadıkları araştırılmamaktadır.
•  Değerlendirilecek davranışlar için somut örnekler geliştirilmemektedir. 
•  Gerekli bilgiyi toplamak için uygun olmayan ölçeklerin (örn; nicel, nitel) seçilmesi. 
•  Uygun olmayan holistik veya analitik puanlamanın seçilmesi. Örneğin, bir takım özel beceri ve davranışla ilgili değerlendirme bilgisi toplarken holistik puanlama yaklaşımının seçilmesi gibi. 
•  Performans düzeylerini açıklarken, norm (model) kaynaklı yaklaşımı mı yoksa kriter (ayırıcı özellik) kaynaklı yaklaşımı mı kullanacağınızın açıklamasını içeren mükemmelliğin standartlarının veya kriterlerinin açıkça geliştirilmemesi. 
•  Değerlendirmeniz için uygun olmayan puanlayıcının seçilmesi. Örneğin, öğrencilerin akademik kariyerleri üzerindeki geniş etkisi değerlendirilirken öğrenciler birincil puanlayıcılar olamazlar. 

Örnek 1)

 

Metin Yorumlama Bütüncül Dereceli Puanlama Anahtarı
Başarı düzeyleri
0	Öğrenci, düzey 1’e geçememiştir.
1	Öğrenci, metni çok az yorumlamış. Öğrencinin düşünceleri çoğunlukla önemsiz veya ilgisiz. Yorum, öykü veya içerin tekrarlanmasına dayanıyor.
2	Öğrenci, metni biraz yorumlamış. Öğrencilerin düşünceleri bazı yerlerde ilgisiz. Yorum, çoğunlukla temellendirilmemiş genellemeler içeriyor. Yorum, çoğunlukla metnin başka sözcüklerle anlatılmasına dayanıyor.
3	Metnin yorumu yeterli. Öğrencinin düşünceleri genellikle birbiriyle ilişkili. Analiz yeterli ve ilgili bazı örneklerle desteklenmiş.
4	Metnin yorumu iyi. Öğrencinin düşünceleri açık, ilgili ve uygun kişisel bir yanıt içeriyor. Analiz genellikle ayrıntılandırılmış ve uygun örneklerle gösterilmiş.
5	Mükemmel. Öğrencinin düşünceleri ikna edici, uygun ve dikkate değer kişisel yanıt içeriyor. Analiz tamamen detaylandırılmış, dikkatlice seçilmiş örnekler ikna edici bir şekilde gösterilmiştir.

Örnek 2)

Problem Çözme Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı
Problemi Anlama
0	Hiçbir girişimde bulunulmamış.
1	Problem tamamen yanlış yorumlanmış.
2	Problemin büyük/önemli kısmı yanlış yorumlanmış.
3	Problemin küçük/ikincil önemi olan kısmı yanlış yorumlanmış.
4	Problemin tamamı anlaşılmış.
Problem Çözme
0	Hiçbir girişimde bulunulmamış.
1	Tamamen uygunsuz planlanmış.
2	Kısmen doğru işlem fakat önemli hatalar var.
3	Oldukça doğru işlem fakat önemli ihmaller
4	Aritmetik hatalar olmayan doğru çözüme götüren bir plan yapılmış.
Problemi Yanıtlama
0	Yanıt verilmemiş ya da uygun olmayan plana bağlı yanlış yanıt verilmiş.
1	Kopyalama hatası, hesaplama hatası, kısmi yanıt, yanlış ifadelendirilmiş yanıt
2	Doğru çözüm.

Analitik puanlama anahtarları verilen örnekteki gibi liste halinde düzenlenebileceği gibi, satırlarında değerlendirme ölçütleri, sütunlarda performans düzeyleri ve bunların kesiştiği hücrelerde gözlenen performans tanımlarının yer aldığı tablo halinde de karşımıza çıkmaktadır.

kaynak1:

kaynak2: DEMİRTAŞLI N. vd., Eğitimde Ölçme ve Değerlerlendirme, Ankara, Anı Yayıncılık, 2017