UZUN CEVAPLI YAZILI YOKLAMA

Açık Uçlu Sorular: Tek bir doğru yanıtı bulunmayan, öğrencilerin yaratıcı, analitik, eleştirel düşünme, akıl yürütme ve problem çözme gibi üst düzey zihinsel becerilerini geliştirmeye yönelik sorulardır (Bıyıklı, Veznedaroğlu, Öztepe ve Onur, 2008). Açık uçlu cevap maddeleri daha detaylı bir yazma ya da hesaplamayı göstermeyi gerektiren ve sıklıkla bazı açıklamaları ya da ispatları içeren sorulardır (OECD, 2005; OECD, 2009).

Uzun yanıt gerektiren açık uçlu maddeler, öğrencinin yanıtını yazılı olarak vermesi beklenen bir soru ya da problemdir. Uzun yanıtlı maddelerde de yanıtın yapısına ilişkin sınırlamalar bulunsa da, genel olarak öğrenci yanıtını oluşturmada diğer madde türlerine göre daha özgürdür. Bu maddelerin en büyük avantajı, öğrencilerin bilgileri düzenleme, sentez ve birleştirme yeteneğinin ölçülmesi, bilgilerini yeni karşılaştığı problem durumlarının çözümünde kullanılması ve orijinal fikirler üretmesi için elverişli olmasıdır. Değerlendirme hedeflerine ulaşabilmek için, her bir maddenin öğrencinin bu becerileri gösterebilmesine imkan sağlayacak şekilde geliştirilmesi gerekmektedir; çünkü öğrenciden sorunun yanıtını yazmasını istediğimiz her durum, bu becerilerin değerlendirileceğini garantilemez.

Uzun cevaplı Yazılı Yoklama ile Ölçülebilecek Beceriler:

İlişkileri analiz etme,
Durumları karşılaştırma,
Gerekli varsayımları açıklama,
Uygun sonuçları belirtme,
Neden-sonuç ilişkisini açıklama,
Hipotez oluşturma,
Verileri düzenleme,
Güçlü ve zayıf yönlerini belirleme,
Problem için çözüm üretme,
Farklı kaynaklardan verileri birleştirme.

Uzun yanıt gerektiren maddelerin üst düzey zihinsel becerilerin ölçülmesine olanak sağlamasının yanı sıra önemli sınırlılıkları da bulunmaktadır. Bunlardan ilki, olgusal bilgiye daha fazla sahip öğrenciyi, orijinalliği göz ardı ederek daha avantajlı hale getirebilmesidir. İkincisi ise, öğrencinin, yanıtı seçenekler arasından seçmesini gerektiren maddelere göre düşünme ve yazma zamanına daha fazla ihtiyaç duymasıdır. Yani, ölçülen beceriye, hızlı yazma performansı da karışabilmektedir. Yanıtlama için uzun süre gerekmesi, testlerdeki madde sayısının az tutulmasını gerektirmekte; bu durum da testin kapsam geçerliğini olumsuz etkilemektedir.

Bu problemlerle başa çıkabilmek için çeşitli öneriler geliştirilmiştir. Aslında her biri kendi içinde bazı güçlükler barındırsa da bazı durumlarda başvurulmasının sağladığı faydalar daha çoktur.

Açık Kitap Sınavı (open-book exam): Bu yöntemde, öğrenciler test sürecinde maddeleri yanıtlarken ders notlarından ya da ders kitaplarından yararlanabilmektedir. Bu yolla, öğrencilerin bilgi düzeyleri arasındaki farklılığın etkisi azaltılmış, sadece bilgiyi organize etme ve yorumlama becerisine odaklanılmış olur. Ancak bu yöntemde öğrenciler, maddelere yanıt vermeleri için ayrılan zamanı materyalleri tarayarak harcayabilirler.

Eve Götürülen Sınav (take-home exam): Bu yöntemle, öğrenciler zaman baskısı olmadan testi tamamlayabilmektedirler. Ancak öğrenciler, testi evde yanıtladıklarında, testin güvenliğinden ödün vermektedir. Öğrencilerin testi bireysel olarak yanıtlayıp yanıtlamadıklarını bilmek mümkün değildir. Bu tür sınavlarda daha çok analiz, değerlendirme, sentez düzeyindeki zihinsel süreçleri kullanmayı gerektiren öğrenmeleri yoklayacak madde veya maddeler bulunmaktadır.

Çalışma Soruları: Bu yöntem hem de açık kitap sınavı hem de eve götürülen sınavın birleşimi olarak kabul edilebilmektedir. Öğrenciye çalışması için sınavdan önce 8 – 10 soru verilir ve sınavda bunlardan 3’ü sorulur. Bu yaklaşımın avantajı, öğrencilerin sınava istedikleri kadar sürede hazırlanabilmelerine ve her türlü kaynaktan yararlanabilmelerine imkan verilirken; yanıtlarını gözetim altında vermelerini sağlamasıdır.

Ezberlenmesi Gerekmeyen Notlar: Açık kitap türü sınavlarda, öğrenciye sınav sorularını yanıtlarken kullanacakları özellikle öğrencinin ezberlenmesinin gereksiz olduğu, matematiksel formüller ve gösterimler, kimyada periyodik tablo, istatiksel hesaplama formülleri ve tabloları gibi bilgiler öğrenciye bir kağıtta verilir ya da bu bilgileri kendisinin hazırlayarak sınavda yanında bulundurmasına izin verilir. Bu yöntem, uzun yanıt gerektiren testlerde olduğu kadar, objektif testlerde de kullanılmaktadır. Eğer, test bir başka sınıfta tekrar uygulanacaksa testin gizliliğini korumak için, öğrencilerin soruları bu ezber notları kağıdına yazıp dışarı çıkarmalarını önlemek için, bu kağıtlar sınav kağıtlarıyla beraber toplanmalıdır.

Yazılı Yoklamaların başlıca Özellikleri Şunlardır:

1. Yazılı yoklamalarda sorulan sorunun cevabını öğrenci kendisi düşünüp bulmak zorundadır. Bu nedenle, yazılı yoklamalarla üst düzey davranışlar daha iyi ölçülebilir.

2. Yazılı yoklamalarda öğrenciler cevabı kendileri yazmak zorunda, sınav süresi sınırlı olduğu ve yazmanın çok zamanı gerektirmesi nedeniyle yazılı yoklamalarda bir sınav süresinde sorulabilecek soru sayısı ve buna bağlı olarak yoklanabilecek davranış sayısı azdır. Soru sorusunun azlığı sınavın kapsam geçerliğinin düşmesine neden olacağından yazılı yoklamaların kapsam geçerliği genellikle düşüktür.

3. Yazılı yoklamalarda öğrenciler cevabı kendileri yazdığından yazı güzelliği, yazının kağıt üzerine yerleştirilmesi gibi başka özellikler ölçmeye karışabilir. Bu özellikler sınavın konusuyla ilgili değilse sınavda ölçülecek özelliklere başka özellikler karışmış olacağından sınavın geçerliğini düşürür. Örneğin matematik sınavında, yazı güzelliği sebebiyle bir öğrenciye fazla puan verilmesi o sınavın geçerliğini düşürür.

4. Yazılı yoklamalarda verilen cevaplar çoğu halde tam doğru veya tam yanlış olmayıp kısmen doğru veya kısmen yanlış olabilir. Bu durumda, puanlayıcı kısmi puan verir. Kısmi puan vermede puanlayıcı bütün öğrencilere aynı şekilde davranmayabilir. Diğer bir deyişle, benzer bir durumda bir öğrenciye verdiği puanın aynısını başka bir öğrenciye vermemiş olabilir. Bu durum puanların güvenirliğini olumsuz yönde etkiler, bu yüzden yazılı yoklamaların güvenirliği düşüktür.

5. Yazılı yoklamalarda öğrenciler soruyu farklı yorumlamalar sebebiyle istedikleri tarafa çekebilirler. Bu durum da sınavın güvenirliğini düşünür.

6. Yazılı yoklamalarda puanlayıcı da öğrencinin yazdığı cevabı farklı şekilde anlayabilir veya yorumlayabilir. Bu sebeple farklı puanlayıcılar aynı cevap kağıdına farklı puanlar verebilirler. Farklı puanlamalarda ölçme sonuçlarının farklı olması, puanların kararsız olması anlamına geldiğinden yazılı yoklamaların güvenirliği düşüktür.

7. Yazılı yoklamaların okunması genellikle fazla zaman alır. Özellikle sınava giren öğrenci sayısının çok olduğu durumlarda önemli bir iş, hatta bazı hallerde problem haline gelir. Bu durum yazılı yoklamaların kullanışlılığını azaltır.

Yukarıda belirtilen özellikler yazılı yoklamaların geçerliğinin ve güvenirliliğinin genel olarak düşük olduğunu birçok yönden ifade eder. Ancak bu sınav türünün kullanılmasının zorunlu olduğu durumlar da vardır. Örneğin kompozisyon becerilerinin ve performansın yoklanmasında yazılı yoklamaya başvurulması bir zorunluluktur, çünkü bu davranışlar başka bir araçla ölçülemez. Ayrıca iyi hazırlanırsa ve bazı önlemler alınırsa yazılı yoklamaların yukarıda belirtilen sakıncalı tarafları azaltılabilir. Nitekim yapılan bazı araştırmalar yazılı yoklamaların güvenirlik ve geçerliğinin yükseltilebileceğini göstermektedir. Aşağıda bu önlemler açıklanmaktadır.

Yazılı Yoklamalarda Dikkate Alınacak Bazı Esaslar:

yazılı yoklamalarda soruların hazırlanması, sınavın uygulanması ve puanlanması aşamalarında aşağıdaki esaslara uyulması halinde yukarıda belirtilen olumsuzlukların önemli bir kısmı giderilebilir, yazılı yoklamalar daha geçerli, güvenli ve kullanışlı hale getirilebilir.

1. Plan Yapılması: bütün sınavlarda olduğu gibi yazılı yoklama sorularını hazırlamadan önce bbir plan yapılmalıdır. Bu planda, sınavın kapsamı ve hangi davranışların yoklanacağı, daha önce yazılmış bazı sorular kullanılacaksa soruların seçilmesi ve bir davranış için birden çok soru yazılmışsa bunların seçimi, puanlamanın nasıl yapılacağı, elde edilecek puanların hangi değerlendirme amacıyla kullanılacağı belirlenmelidir.

2. Soruların Hazırlanması: yazılı yoklama sorularının yazılmasında aşağıdaki esaslara uyulursa sınavın güvenirliği ve geçerliği önemli ölçüde artar.

a. Sorular yeteri kadar sınırlı olmalıdır. Soruların sınırlandırılmaması yazılı yoklamalarda çok karşılaşılan hatalardan biridir. Sınırlandırılmayan sorunun ucu açıktır. Böyle bir durumda, öğrenciler, ne istenildiğini tam olarak bilemediklerinden istediklerini veya her bildiklerini yazma gayreti içinde olurlar. Bu durum puanlayıcının takdir hakkının artmasına dolayısıyla güvenirliğin düşmesine yol açar.

Örnek: ‘’Rasyonel sayılar hakkında bildiklerinizi yazınız.’’ Sorusu çok geneldir. Rasyonel sayıların doğal sayılardan farkı mı, özellikleri mi, rasyonel sayılarla toplama, çıkarma, çarpma, bölme işlemleri mi, bu işlemlerin özellikleri mi, yoksa bunlardan bazıları veya hepsinin mi sorulduğu belli değildir. Bu belirsizlik hem öğrencide cevaplarken hem de öğretmende puanlarken farklı algılanmaya yol açar. Bu durum sınavın güvenirliğini düşürür.

b. Soruların ifadesi muğlak olmamasıdır, açıkça anlaşılır olmalıdır. Sorular bütün öğrenciler tarafından açık bir şekilde anlaşılmadığında öğrenciler tarafından başka biçimlerde yorumlanabilir, bu durum puanlama farklılıklarına yol açar ve güvenirliği düşürür. Bazı öğretmenler soruyu zorlaştırmak veya cevabı gizlemek amacıyla sorunun ifadesini zor anlaşılır hale getirirler. Bu doğru değildir, soru anlaşılır olmalıdır; fakat doğru cevabı ancak o davranışa sahip olanlar verebilmelidir.

c. Bir sınavda sorulan sorular birbirine bağlı olmamalıdır. Böyle sorular hem öğrencilerin sahip oldukları ve olmadıkları davranışların ortaya çıkarılmasına engel teşkil eder, hem de puanlamada zorluklar yaratır.

d. Sorular mutlaka belli davranışı veya davranışları yoklayıcı nitelikte olmalı, kitaptan alınan rastgele alınmış sorular sorulmamalıdır. Örneğin matematik derslerinde sınıfta çözülmüş veya ders kitabından rastgele alınmış rutin problemleri sınavda sormak uygun bir davranış değildir. Öğretmenlerin, sorularını, ders programında belirtilen sınırlılıklar içinde kalmak şartıyla kendilerinin yazmaları uygun olur. Soru yazmada ders kitaplarının dışındaki kaynaklardan da yararlanılabilir. Matematikte soru bulmada diğer bir kaynak, mevcut problemlerdir. Mevcut problemlerin verilenleri istenen, istenenleri verilen haline getirerek veya istenenleri ve verilenleri anlamlı şekilde ve problemi yenileyici mahiyette değiştirilerek yeni problemler elde edilebilir.

e. Uzun ve az sayıda soru yerine kısa ve çok sayıda soru tercih edilmelidir. Soru sayısı fazlalaştıkça sınavın kapsam geçerliği artar.

f. Daima, sınavda sorulacak soru sayısından fazla sayıda soru hazırlanmalı. Bunlardan uygun olanlar seçilerek sınav soruları oluşturulmalıdır.

g. Sorularda ifade ve yazım hataları olmamalıdır.

h. Cevap anahtarı ve puanlama cetveli yapılmalıdır. Puanlama sırasında, puanlama cetveli güvenirliğin, cevap anahtarı hem geçerlik hem de güvenirliğin artırılmasını sağlar.

Uzun Cevaplı Yazılı Yoklamanın Üstün Yönleri:

Ø Öğretim hedefleri doğrultusunda öğrencinin problem çözme, analiz etme ve değerlendirme gibi üst düzey bilişsel beceriler için, bilgiyi yapılandırarak organize etmesi gerekmektedir. Bu tür becerilerin değerlendirilmesinde en etkili madde türü uzun yanıt gerektiren madde türüdür.

Ø Hazırlanması diğer madde türlerine göre nispeten daha kolaydır. Buna rağmen, yine de uzun yanıt gerektiren maddelerin gelişigüzel hatırlanmaması, üst düzey zihinsel süreçleri ölçecek biçiminde hazırlanması önemlidir.

Ø Uzun yanıtlı maddelerde, öğrenciye maddenin yanıtına ilişkin seçenek sunulmaz ve yanıtı kendi oluşturması beklenir. Bu nedenle, şans başarısında tamamen arınmıştır.

Uzun Cevaplı Yazılı Yoklamanın Sınırlı Yönleri:

Ø Uzun yanıtlı maddelerden oluşan testte, öğrenci sayfalarca yazılmış bir yanıt kağıdı verebilir. Bu tür yanıtların okunması zaman alır ve puanlaması güçtür.

Ø Tüm öğrenciler için ortak bir puanlama ölçütü belirlemek ve uygulamak zordur. Farklı iki öğretmen, aynı yanıt kağıdına büyük ihtimalle aynı puanı vermeyecektir. Bu durum testten elde edilen puanların güvenirliğini olumsuz etkilemektedir. Bununla birlikte, puanlama kısmında da açıklandığı üzere, iyi hazırlanmış bir puanlama anahtarı oluşturulursa puanlama güvenirliği artacaktır.

Ø Uzun yanıtlı testlerde, süre sıkıntısından dolayı çok sayıda madde yer almaz. Bu durum testin kapsam geçerliğini de olumsuz etkilemektedir.

Ø Uzun yanıtlı bir maddeye daha uzun yanıt veren öğrenci -içeriğin doğruluğuna bakmaksızın- daha kısa yanıt verene göre yüksek puan alabilmektedir. Bunu bilen öğrenci, sırf yazmış olmak için konuyla çok ilgili olmayan bilgiler, fikirler yazarak fazladan puan alabilecektir.

Açık Uçlu Yazılı Yoklamalarda Puanlama

Açık uçlu testlerin asıl yükü testi uyguladıktan sonra başlar. Açık uçlu testlerle yapılan değerlendirmenin niteliği, sadece nitelikli maddelerle değil; o maddelerin puanlama yöntemiyle de ilgilidir. Puanlamanın maddeden maddeye ve öğrenciden öğrenciye değişmesi, ölçülen yeterliğe hata karışmasına neden olur. Açık uçlu testin güvenirliği, yapılandırılmış, yansız bir değerlendirmeyle mümkün olur.

Sınıf içi açık uçlu testlerin değerlendirmesinde yaygın olarak, öğretmenler puanlama anahtarı hazırlamak yerine ‘’en iyi’’ yanıtların yazıldığı bir yanıt kağıdı hazırlama eğilimindedirler. Bu yanıt kağıtları tam puanlık sayfalarca yazıdan oluşmakta ve çoğunlukla hangi durumlarda kısmi puan verileceğine açıklık getirmemektedir. Seçme gerektirmeyen bir madde ister yanıtı sınırlı, ister uzun yanıt gerektiren açık uçlu türde olsun, puanlamada iyi tanımlanmış bir dereceli puanlama anahtarına (rubrik) ihtiyaç duyar.

Bütüncül (holistik) dereceli puanlama anahtarı, öğretmenin yanıtların niteliğini bir bütün olarak tek bir puanla ifade edebilmesine olanak sağlar.

ÖRNEK 1: (PISA,2003 Matematik Okuryazarlığı)